10. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Cevapları EKOYAY 2013-2014 (sayfa 95-104)

10. SINIF DİL VE ANLATIM KİTABI CEVAPLARI (2013-2014 EKOYAY) SAYFA 95-104

ANLATIM TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

ÖN HAZIRLIK

Metnin türü anlatım biçimini etkiler. Metin sanat metni ise hissetirme, çağrışım uyandırma, sezdirme amaçlanacağı için okuyucu olay içinde yaşatılabilir (öyküleyici anlatım), okuyucuya coşku ve heyecan yansıtılmak istenebilir (coşku ve heyecana dayalı anlatım). Öğretici metinlerden makale türüyle oluşturulmuşsa metin, açıklayıcı, kanıtlayıcı anlatım biçimleri kullanılacaktır. Öğretici metinlerde genel olarak açıklayıcı anlatım biçimi öncelikle kullanılır.

HAZIRLIK

Bir konu hakkında konuşurken ve yazarken amaca göre anlatım türü değişir.  Bilgi vermek amacıyla oluşturduğumuz bir konu için kullandığımız anlatım türü ile bir olayı anlatırken kullandığımız anlatım türü bir değildir. Aynı konuyla ilgili amaca göre farklı anlatım türleri kullanılabilir. Çanakkale Zaferi, tarih kitaplarında açıklayıcı, öğretici anlatım türüyle anlatılırken Mehmet Akif’in Çanakkale Şehitlerine şiirinde epik ve coşku ve heyecana bağlı anlatım türleri kullanılmıştır.

DALGACI MAHMUT

GÖNDERGE

İSTANBUL, YEREBATAN SARNICI

OKUYANLAR BAKANLAR

YAZILI İLETİ

ÇİSENTİ

SAYFA 98

1.etkinlik:

Yazılış Amaçları	Metinler
Bilgi vermek	İstanbul Yerebatan Sarnıcı
Düşüncesini kanıtlamak	Yazılı ileti
izlenim kazandırmak	Okuyanlar Bakanlar
Olay içinde yaşatmak	Çisenti
Coşku ve heyecan uyandırmak	Dalgacı Mahmut
Açıklamak	Gönderge

2. etkinlik:

Paragrafta anlamca birbirini bütünleyen sözcükler kullanılmıştır. Bir cümlede geçen vurgulu sözcük sonraki paragrafın konusunu oluşturmuştur.

SAYFA 100

3. etkinlik:

Eleştiride İmtiyaz adlı metinde paragrafları oluşturan cümleler belli bir bağlamda birbirini tamamlamaktadır. Metin,  dil bilgisi kurallarına göre birleşerek yeni bir anlam bütünlüğü oluşturmuş sözcüklerle anlamlı bir bütün oluşturmuştur.

4. etkinik:

Eleştiride İmtiyaz adlı metinde paragraflarda farklı anlatım türlerinden yararlanılmıştır. Bu da bir metinde birden çok anlatım türünün kullanılabileceğini göstermektedir.

5. etkinlik:

Tac Mahal adlı metin, İstanbul Yerebatan Sarnıcı adlı metne göre daha öznel bir anlatıma sahiptir.

Anlatıcının nesne veya konu karşısındaki tutumunun,  anlatımın öznel ya da nesnel olmasında etkisi vardır.

6. Etkinlik:

Dalgacı Mahmut: Duygu ve heyecana bağlı anlatım

Çisenti: Öyküleyici anlatım

Eleştiride İmtiyaz: Tartışmacı anlatım

7. etkinlik:

Tablodan hareketle anlatım türleriyle yazarın amacı ve metnin türü arasında doğrudan bir ilişki vardır. Yazar, bilgi vermek ve düşüncelerini ispatlamak amacıyla yazıyorsa “makale” türünü tercih edecektir. Bilgi vermenin yanında okuyucuyu düşündürüp onlara farklı bakış açısı kazandırmak amacıyla öznel bir anlatımı tercih ediyorsa “fıkra, deneme, sohbet” gibi türleri kullanacaktır.

ANLAMA – YORUMLAMA

SAYFA 103

1.      “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metnin konusunu ve iletisini belirtiniz.

Bu metnin konusu: Piri Reis’in yaptığı bilinen ha­ritanın değerinin anlaşılıp anlaşılmadığı

Metnin iletisi:  tarihî süreçlerin ele alınışında yaşanan sıkıntı

2.      Metindeki her paragrafın metnin konusu ve iletisiyle ilişkisini açıklayınız.

Metindeki her paragraf konu ve ileti bütünlüğü içindedir.

3.      Metindeki paragrafları inceleyerek paragrafların kendi içinde bir bütünlük taşıyıp taşımadığını açıklayınız.

Paragraflardaki cümleler bağdaşıklık ve bağlaşıklık ilişkisi içindedir ve paragrafın kendi içinde bütünlük oluşturmasını sağlamıştır.

4.      Metindeki paragrafların hangi amaçlarla düzenlendiğini kullanılan anlatım türlerinin bu amaç­la ilişkisini açıklayınız.

Metindeki her paragraf konunun farklı bir yönünü anlatmak amacıyla düzenlenmiştir. Konunun yönlerinin özelliğine, anlatılış şekline göre de anlatım türleri belirlenmiştir.

5.      “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metinden alınan aşağıdaki cümlelerin hangi amaçla dü­zenlenmiş olabileceğini belirtiniz.

• “Uzaylılar haritayı bizzat mı verdiler yoksa düşürdüler de Piri Reis mi buldu, orası pek bilin­mez!..”

• “Ben diyorum ki Piri Reis’in haritası Ethem Eldem tarafından cuma günü bulunmuş olmalı!.. Pa­zartesi, salı, çarşamba, perşembe... Haritanın bulunamayan dört parçasını başka nasıl açıklayabili­riz?”

Yazar, dile getirilen bir duruma mizahi, alaycı yaklaşımını bu cümlelerle ortaya koymuş.

6.       “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metinden alınan aşağıdaki cümlelerde anlatım bozukluk­larının nedenlerini belirtiniz.

• Piri Reis’in yararlandığı haritalardan biri de Kolomb’un günümüzde kayıp olan ünlü Amerika ha­ritasıdır.

Bu cümleden Kolomb’un haritasının günümüzde kaybolduğu anlamı çıkıyor. Oysa Kolomb’un haritası eskiden kayıptır. Cümleden “günümüzde” sözcüğünü çıkarırsak anlatım düzelir.

• Kayıp olan Kolomb’un haritası hakkında bize bilgi verecek tek belge, Piri Reis’in çalışmasıdır.

Bu cümlede Kolomb mu kayıp, harita mı? Anlam net değil. Cümle şöyle başlasaydı: “Kolomb’un kaybolan haritası….” anlatım bozukluğu giderilmiş olurdu.

7.      “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metni açıklık, akıcılık, yalınlık ve duruluk bakımından in­celeyerek metnin anlatım özellikleri hakkındaki düşüncelerinizi açıklayınız.

Bazı cümlelerde sözcük ya da sözcük gruplarının yerinde kullanılmaması açıklığı engellemiştir.

8.       “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metnin yazılış amacını ve gerçeklikle ilişkisini belirleyiniz. Bu metnin hangi tür metinlere örnek gösterilebileceğini açıklayınız.

Yazar bu metni, sahip olduğumuz değerlerin yeterince anlaşılamadığını vurgulamak amacıyla yazmıştır. Gerçekleri olduğu gibi yansıtan bir yazıdır. Öğretici metinlerdendir. Öğretici metinlerden “deneme”nin özelliklerini yansıtıyor.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A)Aşağıdaki cümlelerin sonuna yargılar doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.

•Anlatımın amacı, alıcıda uyandırılmak istenen etki ve anlatıcının tavrı, anlatım türünü belirleyen temel unsurlardır.            ( D )

•Bir metinde birden fazla anlatım türü kullanılabilir.  ( D )

•Olay çevresinde gelişen edebî metinlerde ağırlıklı olarak öyküleyici anlatım kullanılır.      ( D )

•Betimleyici anlatımlarda anlatıcı nesnel ifadeler kullanmak zorundadır.      ( Y )

•Açıklayıcı, kanıtlayıcı, anlatım türleri daha çok öğretici metin türlerinde kullanılır. ( D )

B)Aşağıdaki çoktan seçmeli sorularda doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Sizin göreviniz yaşamınızdaki insanların size ne öğrettiğine karar vermeye çalışmaktır. Bu­nu yapabilirseniz başka insanların kusurları sizi daha az sinirlendirecek ve daha az rahatsız ede­cektir. Bu yaklaşımı alışkanlık hâline getirmeyi başarabilirseniz çok memnun kalacaksınız. Çoğu kez o kişinin size ne öğrettiğini keşfettiğiniz an, öfkenizi gidermek de kolay olacaktır.

Bu paragrafın yazılış amacı için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) İzlenim kazandırmak         B) Bir olay içinde yaşatmak

C) Bir düşünceyi açıklamak    D) Alıcıyı esenlikli hâle getirmek

E) Alıcıyı ikna etmek

CEVAP: C

2. Aşağıdakilerin hangisinde anlatmaya bağlı metinlerde ağırlıklı olarak kullanılan anla­tım türleri bir arada verilmiştir?

A) Öyküleyici anlatım, tartışmacı anlatım

B) Betimleyici anlatım, kanıtlayıcı anlatım

C) Öyküleyici anlatım, kanıtlayıcı anlatım

D) Betimleyici anlatım, öyküleyici anlatım

E) Söyleşmeye bağlı anlatım, öğretici anlatım

CEVAP: D

3. Romanın ölmesi ruhlardaki roman ihtiyacının ölmesi demektir. Ruhlardaki roman ihtiyacı ise bugün insanların gözlerinde açlıktan daha fazla parlamaktadır. Biz roman istemiyormuşuz ar­tık! Biz, roman kahramanları; biz, gemilerin ardından bakanlar; biz, olduğumuz yerden başka her yerde yaşayanlar... Gerçekliğe bağlananların romana yani ikinci bir gerçekliğe ihtiyaçları yokmuş. Peki ama insan içinde bulunduğu gerçekliğe hiçbir zaman bağlanmadı ki bugün de bağlansın. Yir­minci asır ayaklarımızla beraber gözlerimizi de yere mıhlamadı ki. Yıldızlara bakabiliyoruz yine, ba­zen bütün gece.

Bu parçada kullanılan anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Açıklayıcı anlatım B) Öğretici anlatım

C) Tartışmacı anlatım D) Mizahi anlatım

E) Söyleşmeye bağlı anlatım

CEVAP: C

C) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Emredici anlatım hangi tür metinlerde kullanılmaktadır?

Emredici anlatım trafik kurallarında, ilaçların ve bazı eşyaların kullanım kılavuzlarında, bazı reklamlarda görülür.

2. Anlatım türleri ile metin türü arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklayınız.

Sanatsal metinlerde öyküleyici, betimleyici, söyleşmeye dayalı anlatım daha fazla kullanılır. Öğretici metinlerde ise açıklayıcı, kanıtlayıcı anlatıma daha fazla başvurulur.

3. Bir eşyayı veya manzarayı okuyucunun zihninde canlandırmak için hangi anlatım türüne başvurmak gerekir? Niçin?

Betimleyici anlatıma başvurmak gerekir. Bir eşyanın veya manzaranın görünüşünü, dikkat çeken yönlerini bu aktarmak için bu anlatım biçimi kullanılır. Betimleme “kelimelerle resim yapma” demektir.